İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. tarafından yayımlanan 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi 8. Sayısında bin yılı aşkın bir dönemden kalma, iki milyondan fazla belge barındıran gizli Vatikan arşivlerinin kapılarını araladı.
Katolik Cemaati’nin resmi tarihçisi ve Kültür Ateşesi Rinaldo Marmara tarafından kaleme alınan dosya “Vatikan’ın Gizli Arşiv ve Kütüphanesi’nde Bulunan Osmanlıca Eserler ve İstanbul Konulu El Yazmaları” başlığını taşıyor. Dergide Vatikan Kütüphanesi’nin kuruluşu, Vatikan Kütüphanesi Gizli Arşivi, Arşivdeki Türkiye tarihi ile ilgili kaynaklar, Osmanlıca El Yazmaları ve İstanbul’u anlatan el yazmaları kronolojik bir şekilde ele alınmış.
Vatikan Gizli Arşiv’inde Türkiye tarihi ile ilgili kaynaklar
Rinaldo Marmara Vatikan’ın Gizli Arşivi’nde Türkiye’nin de aralarından bulunduğu pek çok devletin tarihi ile ilgili, çoğu gün ışığına çıkmamış yüzbinlerce tarihi evrak olduğunu belirtiyor ve bunları bulup çıkarmak için hem zaman, hem de yılların verdiği deneyim gerektirdiğini söylüyor.
Marmara yazısında, Vatikan’ın Gizli Arşiv’inde yer alan Osmanlı sultanları ile zamanın papalarının veya kralların yazışmalarının dikkate değer nitelikte olduğunu ifade ederek bu yazışmaların tarafları, konuları ve tarihleri hakkında bilgiler veriyor.
Papa IX. Pio’nun Abdülmecid’e yazdığı 1848-1850 tarihli mektuplar, Sultan III. Ahmet ile Papa VII. Alessandro arasındaki gerçek dostluğu dile getiren mektuplar, III. Ahmet’in Polonya kralına yazarak tahta çıkışını haber verdiği ve bir önceki sultanla yaptığı barışı onayladığını belirten mektuplar, V. Reşad’ın Papa’ya yolladığı el yazması mektubu bunlardan bazıları.
Marmara ayrıca; Francesco Zenco’nun II. Beyazıd zamanına ait Türk örf ve adetlerini anlattığı 65 sayfa, Giacomo Soranzo’nun Türkiye’yi anlatan 1576 tarihli 40 sayfalık el yazmasının da yine bu özel arşivde bulunduğunu belirterek arşivin Dışişleri bölümünde ise Lozan Antlaşması ve Gayrimüslimler hakkında tarihi vesikaların yer aldığını söylüyor.
Osmanlıca el yazmaları ve Hz. Muhammed’in kızı Fatma’ya vasiyeti
Beş yüze yakın Osmanlıca el yazmasının Vatikan Kütüphanesi’nin beş ayrı bölümünde muhafaza edildiğini söyleyen Marmara “Kütüphane’ye ilk giren el yazmaları arasında 443 sayfalık çok konulu dini bir eseri sayabiliriz. Bu eser; Kutbüddin İzniki tarafından kaleme alınmış ibadetle ilgili Mukaddime, Hazreti Muhammed’in kızı Fatma’ya kadınların görevleri hakkındaki vasiyeti, Recep ve Şaban aylarının önemi hakkında yazıları içeriyor” diyor.
Kütüphanede dört adet çok değerli Osmanlıca el yazması eserin de bulunduğunu belirten Rinaldo Marmara; 1689 yılında vefat eden İsveç Kraliçesi Cristina’nın kütüphanesine ait olan bu eserler 1690’da Papa VIII. Alessandro tarafından satın alındığını ve bunlardan bir tanesi Jos. Von Hammer tarafından çok değerli olarak tanımlanan Aşıkpaşazade’nin Tevarih-i Ali Osman adlı eseri olduğunu söylüyor.
Marmara, sanat ve bilim dalında Hizr ibn Abdullah’ın müzik kitabınının, coğrafya konusunda da Nil nehrinin haritasının ve eczacılık alanında Cesi’ye ait reçelerin yine Vatikan Kütüphanesi arşivinde bulunduğunu belirtiyor.
Vatikan Kütüphanesi’nin el yazmaları
Rinaldo Marmara 1453 Dergisi’ndeki yazısında; XVI. yüzyılda Batı dünyasının en büyük kütüphanesine sahip olan Vatikan’ın, satın alma ve hibe yoluyla elyazmaları koleksiyonunu arttırma yoluna gittiğini anlatarak dünyanın büyük kütüphanelerinden, kardinal, duka ve kraliçelerin özel arşivlerinden pek çok el yazmasının da 17. yüzyıl başlarında bu arşive eklendiğini anlatıyor. Marmara, arşivde bir Doğu koleksiyonu meydana getirme fikrinin Papa XI. Clemente’ye (1700-1721) ait olduğunu söyleyerek böylece Suriye ve Filistin’den el yazması eserlerin satın alınmaya başlandığını ifade ediyor.
İstanbul’u anlatan el yazmaları
Vatikan Kütüphanesi’nin muhtelif bölümlerinde İstanbul konulu XIV. - XVIII. yüzyıllara ait el yazmalarının da bulunduğunu belirten Rinaldo Marmara, İstanbulla ilgili bazı el yazmalarının ise gizli arşivde tutulduğunu söyleyerek; Maffeo Veniero’nun İstanbul tasvirini ve Venedik sefiri Marcantonio Barbaro’nun 1573 İstanbul anlatımını örnek gösteriyor.
Vatikan Kütüphanesi Hakkında:
Vatikan’da halka açık bir kütüphane kurulması fikri, Papa V. Niccolò’ya (1447-1455) aittir. Özellikle Papalığın hükümet örgütlerinin ihtiyaçlarını karşılayan bu kütüphanenin mevcudu 350 Latin elyazması’ndan ibaretti. Bu eserler depoya benzer bir yerde muhafaza ediliyorlardı. Papa kendi özel kütüphanesini de ekleyip, başka eserleri kopya ettirerek veya satın alarak eldeki mevcudu arttırmayı hedeflemişti. 1475’te Ad decorem militantis Ecclesiae bağlantısı ile Papa IV. Sisto kütüphaneye bir yer temin ederek sabit bir gelire bağladı ve Bartolomeo Platina adlı humanisti bu kurumun başına getirdi. Böylece Vatikan Kütüphanesi kurulmuş oldu. “Gizli” (Segreta) olarak adlandırılan bir bölümü de en değerli el yazmalarına ayrılmıştı.
Bu bölümde Rumca, Latince el yazmaları, en değerli eserler ve papalığın belge ve kütükleri yer alıyordu. 1527’de Roma’nın yağmalanması sırasında Vatikan’nın kitap koleksiyonu talan edildi.
Arşiv 1587’de Belvedere avlusunda özel olarak inşa edilen yeni binaya taşındı. Papa V. Paolo zamanında kütüphanenin arşiv belgelerinin ayrı bir binada muhafaza edilmesine karar verildi ve böylece Vatikan Gizli Arşivleri kurulmuş oldu.
Bugün Vatikan Kütüphanesi’nde takriben 70.000 el yazması, 100.000 özgeçmiş, bir milyon basılı kitap, 100.000 harita ve çizim bulunmaktadır. 1985’te açılışı yapılan kütüphane avlusunun altındaki betonarme inşa edilmiş 700 metre karelik bunkerde en değerli haritalar muhafaza edilmektedir.
KAYNAK: http://www.haber7.com
